Twardość wody jest cechą związaną z zawartością w wodzie jonów metali dwuwartościowych (głównie wapnia i magnezu). W akwarystyce twardość przeważnie podaje się w stopniach niemieckich [d]. Wyróżnia się twardość całkowitą (GH) będącą sumą stężeń wszystkich jonów dwuwartościowych oraz twardość węglanową (KH) inaczej alkaliczność zależną od stężenia węglanów i wodorowęglanów wapnia oraz magnezu.

Twardość całkowita może być równa twardości węglanowej, bądź od niej wyższa w momencie gdy w wodzie występują inne dwuwartościowe jony metali bądź jony wapnia/magnezu pochodzące od soli ich mocnych kwasów.

Twardość węglanowa jest kluczowym parametrem odpowiedzialnym za utrzymanie równowagi pH w akwarium. Im niższa wartość KH tym większe niebezpieczeństwo nagłych zmian pH, które mogą prowadzić do śmierci organizmów wodnych. Z kolei zbyt wysokie KH może powodować wzrost pH oraz trudności w obniżeniu pH do żądanych wartości.

Utrzymanie prawidłowej twardości całkowitej jest szczególnie istotne w akwariach przeznaczonych do rozrodu z uwagi na dużą rolę wapnia oraz magnezu w rozwoju ikry, tworzeniu układu kostnego oraz dojrzewaniu tkanek. Z kolei niektóre gatunki ryb tropikalnych wymagają niskich wartości twardości całkowitej (1-5 dGH).

Twardość węglanowa (KH) jest miarą zdolności wody do buforowania kwasów oraz i zasad a więc utrzymania stałości pH. W przypadku niskich wartości KH istnieje zwiększone ryzyko nagłych skoków pH mogących mieć negatywny wpływ na zdrowie organizmów żywych. W przypadku stosowania preparatów przeciwglonowych zawierających miedź, zawsze należy upewnić się, że KH przyjmuje wartości większe bądź równe 5 dKH.

W zależności od wody stosowanej do podmian, dodawanych preparatów takich jak nawozy czy uzdatniacze, może zajść potrzeba korekty twardości wody. Z tego powodu zaleca się pomiar GH oraz KH zarówno w wodzie używanej do podmian jak i w wodzie akwariowej. W przypadku stosowania wody RO, pomiar twardości po pierwsze stanowi wskaźnik zużycia membrany, po drugie pozwala na dokładne obliczenie jaką ilość uzdatniacza należy wprowadzić do wody w celu przywrócenia żądanej twardości. 

Stopień docelowej twardości wody w akwarium jest zależny od obsady akwarium oraz jego przeznaczenia (akwaria do rozrodu powinny być precyzyjnie kontrolowane pod względem twardości wody).

Twardość całkowita

Poniżej podano przykładowe zalecane zakresy GH w zależności od specyfiki akwarium. Należy pamiętać, iż podane wartości stanowią jedynie ogólne rekomendacje a docelową wartość GH należy dobrać indywidualnie do każdego akwarium.

• Akwarium roślinne: 3-8 dH
• Krewetkarium: 4-8 dH
• Akwarium z pielęgnicami: 12-20 dH
• Akwarium z dyskowcami: 3-8 dH
• Akwarium słonawowodne (brachiczne): 12-20 dH
• Akwarium z aksalotlem: 7-14 dH

Twardość węglanowa

Z uwagi na fakt, iż z twardością węglanową powiązana jest równowaga pH wody, zaleca się aby utrzymywać ten parametr w zakresie 4 – 8 dH, przy czym podobnie jak w przypadku GH, zalecane wartości zależne są od obsady akwarium.

Zbyt niskie KH naraża zbiornik na niekontrolowane i gwałtowne zmiany pH. Zbyt wysoka wartość może skutkować wysokim i trudnym do obniżenia pH.

Obniżanie KH i GH

Najprostszym sposobem na obniżenie KH i GH jest użycie wody z filtra RO (odwróconej osmozy) bądź wody (demineralizowanej dostępnej w baniakach) podczas podmian wody w akwarium. Woda taka z uwagi na proces usuwania jonów charakteryzuje się niskimi wartościami GH i KH (rzędu 0-1 dH). Należy pamiętać, aby regularnie testować twardość wody używanej do podmian następnie wzbogacając ją o wapń i magnez przy użyciu odpowiednich preparatów tak aby osiągnąć żądaną wartość GH i KH.

Podwyższanie KH i GH

Jeżeli stosujesz w swoim akwarium wodę demineralizowaną (np RO), najprostszym sposobem na podniesienie twardości będzie mieszanie jej z wodą z kranu. Takie podejście niestety ma również swoje wady. Przed zastosowaniem tego sposobu upewnij się, że Twoja woda kranowa ma odpowiedni skład jonowy (informacje o dokładnym składzie dostępne są zwykle na stronie przedsiębiorstw wodociągowych) w szczególności odpowiedni stosunek jonów wapnia i magnezu oraz, że nie zawiera zbyt wysokich stężeń krzemianów, żelaza, manganu, azotanów. 

Innym naturalnym sposobem na dostarczenie wapnia i magnezu do akwarium może być umieszczenie w nim muszelek ślimaków (całych bądź pokruszonych). 

Najskuteczniejszym i najbezpieczniejszym sposobem zwiększania twardości całkowitej jak i węglanowej jest zastosowanie specjalnych preparatów dodawanych do podmienianej wody. Dzięki precyzyjnemu dawkowaniu preparaty te pozwalają z łatwością wyregulować GH i KH na żądanym poziomie.